آشنایی با کبوترخانه باغ برجی زرین شهر

برج کبوتر باغ برجی زرین شهر، یک اثر تاریخی مربوط به دوره قاجار میباشد که در زرین شهر، فلکه ولیعصر، بلوار شهید فهمیده، انتهای صحرای سردار قرار دارد و در تاریخ 13 خرداد سال 1386 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. متاسفانه امروزه شاهد از بین رفتن تدریجی و اندک اندک این بنا هستیم که با وجود اینکه چندین سال است وعده ترمیم و بازسازی این بنا داده شده، اما هنوز هم خبری از بازسازی آن نیست.

برج های کبوتر، تندیس سبزینه ای قدیمی هستند که معماری داخلی آنها استثنایی، و عظمت این بناها شگفت انگیز بوده است.

در منابع تاریخی درباره آنها چنین آمده: در ایران رسم است عمارت بلندی در صحرا می سازند و آن خاصه برای کبوتران است که موسوم به برج کبوتر یا کبوتر خانه ها، شگفت انگیز و زیبا بوده و از خشت خام، کاه گل و گل، با هدف بهره برداری از کود کبوتران و حتی گوشت ساخته می‌شد.

این برج ها از لحاظ معماری براساس سیر تحولی از معماری خاصی برخوردار هستند، به گونه ای که می‌توان براساس شکل ظاهری پلان، و نحوه قرار گرفتن لانه ها در بدنه داخلی، آنها را به شش دسته اصلی تقسیم کرد. این 6 دسته عبارتند از: چند استوانه‌ای، استوانه ساده، چند استوانه ای پیشرفته، استوانه ای با تغییراتی در بدنه داخلی و خارجی، برج‌های هزار جریب، و برج هایی با پلان مربع.

اما نباید فراموش کرد که در این برج‌ها به صورت تجربی و البته در حد تکامل یافته،‌ از علوم ریاضیات، فیزیک، جانورشناسی، روانشاسی جانوری، آب و هوا شناسی و... استفاده شده و زیبایی و کارآیی آنها آنچنان با هم تطابق دارد که جدایی ناپذیر به نظر میرسد. از جمله ظرافت های به کار رفته در برج های کبوتر می توان به مواردی چون بهره گیری از اصل تشدید یا رزونانس به منظور کنترل ارتعاشات قوی در برج اشاره کرد تا هنگام پرواز یک کبوتر تمامی کبوترها از برج خارج نشوند.

طراحی و انتخاب سازه دایره ای شکل در ساخت کبوترخانه ها، با فضای تو در تو با هدف افزایش مقاومت برج، استفاده از کاه گل در ساخت کبوترخانه (تا برج در تابستان خنک و در زمستان گرم باشد)، تهیه سوراخ‌ هایی در دیوار داخلی برج از بالا به پایین تا کبوتر در آن بنشیند، همچنین انحنای سطح داخلی به‌ منظور ممانعت از حرکت صعودی مار به طرف لانه های کبوتر، از جمله ظرافت هایی هستند که در ساخت برج های کبوتر از آنها بهره برده شده.